İqtisadi

Qlobal iqtisadiyyatda tənəzzül riskləri artıb, iqtisadi artımla bağlı 2022 və 2023-cü illər üçün proqnozlar əhəmiyyətli dərəcədə pisləşib. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) 2022-ci ilin çətin il olduğunu etiraf edib. 2023-cü ilin isə daha da çətin olacağı proqnozlaşdırılır.

Əslində, BVF ötən ay qlobal iqtisadiyyat üçün proqnozun növbəti dəfə pisləşdiyini və qlobal tənəzzül risklərinin artdığını açıqlayıb. Bu, başa düşüləndir - BVF-nin sonuncu proqnozu apreldə yenilənib və bu il üçün qlobal iqtisadi artım proqnozu 4,4%-dən 3,6%-ə endirilib. O vaxtdan bəri beynəlxalq maliyyə institutlarının, reytinq agentliklərinin və investisiya banklarının proqnozlarının əksəriyyəti yalnız pisləşib.

Beynəlxalq gərginlik, o cümlədən siyasi gərginlik dünya bazarlarında disbalansın yaranmasına gətirib çıxarır. Təəssüf ki, tənəzzül proqnozları özünü doğrultmağa meyllidir - böhran ərəfəsində istehlakçılar, bizneslər, investorlar iqtisadi aktivliyi azaldır, riskli aktivləri satır, bu da vəziyyəti daha da gərginləşdirir.

Dünyanın bəzi inkişaf etmiş ölkələrinin qısa icmalı onu deməyə əsas verir ki, iqtisadi tənəzzül təkcə qlobal tendensiyalarla bağlı deyil, çünki bəzən qlobal böhranla paralel aparılan yanlış iqtisadi siyasət ölkə daxilində vəziyyəti daha da gərginləşdirə bilər. Balanslaşdırılmış iqtisadi yanaşma isə əksinə, xarici amillərin mənfi təsirini azaldır. Bu baxımdan Azərbaycanı nümunəvi ölkə adlandırmaq olar.

Bütün dünya iqtisadiyyatı yalnız COVID-19 pandemiyasından əziyyət çəkdiyi halda, Azərbaycan bu sınaqla yanaşı İkinci Qarabağ müharibəsindən də başı dik çıxdı.

Bu ilin altı ayında Azərbaycan iqtisadiyyatı 6,2%, qeyri-neft iqtisadiyyatı 9,6%, ümumi sənaye istehsalı 2,1%, qeyri-neft sənayesi 11,5% artıb. Əhalinin gəlirləri təxminən 20% artdı. İqtisadi sahədə aparılan islahatlar cari ilin ilk altı ayında vergi sahəsində proqnozdan artıq 2 mlrd. manat vəsaitin yığılmasına imkan verib.

Böhran ən çox qida və enerji sektorlarında özünü göstərir. Qlobal iqtisadiyyatın tənəzzülə uğraması fonunda Azərbaycanın makroiqtisadi göstəricilərinin yüksəlməsi onu deməyə əsas verir ki, gələcəkdə ölkədə yarana biləcək istənilən iqtisadi böhrana qarşı uyğunlaşma mexanizmi və güclü iqtisadi immun sistemi formalaşıb. Ölkədə mövcud olan inflyasiya pul kütləsi ilə deyil, xarici amillərlə, yəni idxalla bağlıdır.

Belə ki, dünyada iqtisadi durğunluq şəraitində Azərbaycana idxal olunan məhsulların maya dəyərinin qalxması ölkədə idxal inflyasiyası yaradır. Əsas səbəb budur. Eyni zamanda, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda tətbiq olunan mütərəqqi iqtisadi idarəetmə modeli ölkə iqtisadiyyatının sabitliyini səciyyələndirən əsas istiqamətlərdən biridir. Bu gün Qarabağda aparılan yenidənqurma və bərpa işləri çərçivəsində birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi ölkəyə yüksək iqtisadi dividendlər gətirə bilər. Xüsusilə, bu investisiyalar çərçivəsində yüksək texnologiyaların transferi iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində əmək məhsuldarlığının artırılmasına imkan yaradacaq.

Qlobal çağırışlara baxmayaraq, bu gün Azərbaycan nəinki dayanıqlı iqtisadi artımı təmin edir, həm də nəhəng işlər görür və qarşısında duran bütün vəzifələri yerinə yetirir. Bu, düzəlişlər, eləcə də islahatlar, şəffaflıq və hesabatlılıq nəticəsində mümkün olub.

Dünya iqtisadiyyatının növbəti çöküşə batacağı gözləntiləri var. Ancaq bir növ “maliyyə yastıqları” olan ölkələr, o cümlədən Azərbaycan da bu böhrandan minimal itkilərlə çıxa biləcək.

Azərbaycanın 55 mlrd. dollarlıq qızıl-valyuta ehtiyatları var, ölkə iqtisadiyyatı davamlı inkişaf edir, ÜDM-in artımı kifayət qədər sabitdir. Ölkə iqtisadiyyatının minimum artım tempi ildə 4,5-5% təşkil edir. Bundan əlavə, qeyri-neft sektorunda da artım müşahidə olunur. 2022-ci ilin əvvəlindən bu sektordan daxilolmalar ümumi gəlirlərin 60%-ni təşkil edib. İndi əsas diqqət həm büdcədə, həm də ölkənin ÜDM-də qeyri-neft sektorunun payının artırılmasına yönəldiləcək.

Dünya iqtisadiyyatında bu və ya digər şəkildə baş verənlər Azərbaycandan yan keçmir, çünki ölkə iqtisadiyyatı qlobal iqtisadiyyata inteqrasiya olunub.

Dünyada inflyasiya prosesləri, Azərbaycanı öz sosial-iqtisadi siyasətini diqqətlə düşünməyə sövq etdi.

Eyni zamanda, Azərbaycan üçün vəziyyət bu cür böhrana və ya digər problemlərə hazırlıqlı ölkələrlə müqayisədə daha asan olacaq. Bu gün Azərbaycanın qlobal tənəzzülün mənfi təsirindən qaçmaq üçün kifayət qədər maliyyə resursları var. Lakin onun təsiri olsa belə, ölkə bu vəziyyəti öz xeyrinə çevirə bilər.

Böhran həmişə yeni təkliflərlə yeni bazarlara çıxmaq şansıdır. Azərbaycan iqtisadiyyatının diversifikasiyası, müəyyən sənaye sahələrinin inkişafına yönəlib. Qlobal tənəzzül resurslara, maliyyə imkanlarına və əlverişli geosiyasi mövqeyə malik olan Azərbaycana qeyri-neft sektorunun yeni məhsulları ilə qlobal bazara çıxmağa imkan verəcək.

Bundan başqa, həyata keçirilən iri layihələrə gəlincə, xüsusən də işğaldan azad edilən ərazilərdə bütün infrastruktur layihələri yerli maliyyə hesabına həyata keçirilir ki, bu da xarici borcun artmasının qarşısını alacaq. Bu isə öz növbəsində qlobal tənəzzülün Azərbaycana təsirini azaldacaq.

Eyni zamanda, ölkədə biznesin liberallaşdırılması gedir - sahibkarlara güzəştli kreditlər verilir, biznesin aparılması üçün şərait yaxşılaşır. Bu, həm də ölkədə iqtisadi fəallığın qənaətbəxş səviyyədə saxlanmasına kömək edəcək.