İqtisadi

Avronun dönməz ucuzlaşması aprelin ortalarında başlayıb. Deməli, səbəbləri həmin dövrdə axtarmaq lazımdır. Müəyyən mənada bu fikir düzdür, amma tam olaraq yox. Hamı eyni fikirdədir ki, avronun ucuzlaşmasının əsas səbəbi İtaliya ilə bağlıdır. Məlum olduğu kimi, İtaliyada hakimiyyətə müxalif partiyalar gəlib ki, onların hamısı Avropa İttifaqının tənqidçiləri, avrozonadan çıxma tərəfdarları və Avropa Mərkəzi Bankının İtaliya iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərdiyini iddia edənlərdir. Amma seçkilər mart ayında keçirilib, onda niyə avroya təsir yalnız bir aydan sonra müşahidə olunmağa başlayıb? Bu suala cavab tapmaq çətindir, müəyyən dərəcədə ehtimal etmək olar ki, həmin dövr ərzində İtaliyada hakimiyyətə gələn partiyalar öz seçkiqabağı mövqelərini yalnız elan edirdilər, indi isə parlament çoxluğunun hansı xəttə yürüdəcəyi rəsmi olaraq təsdiqlənib.

İtaliyanın mövqeyi nədən ibarətdir və bu mövqe hansı halda avroya təhlükə yarada bilər? Yeni hakimiyyətin əsas mövqeyi və planları büdcə xərclərinin artırılması və vergi yükünün azaldılmasına əsaslanır. Hər iki addım Avropa İttifaqı tərəfindən İtaliya ilə bağlı böhran zamanı və böhrandan bərpa proqramlarının icrası üçün qəbul edilmiş postulatlarının pozulması deməkdir. Beləliklə, İtaliya büdcə kəsirini ÜDM-in 3% çərçivəsində saxlamalıdır, büdcə xərclərinin artırılmasından isə söhbət belə gedə bilməz. İtaliyanın indiki mövqeyi Avropa İttifaqının, Avropa Komissiyası və Avropa Mərkəzi Bankının mövqeyi ilə 180 dərəcə əksinədir. Nəticədə, rəsmi və qeyri-rəsmi səviyyəsində dərhal fikir yaranıb ki, əgər avrozonada olmaq bizi bu cür sıx və narahat çərçivələrə salırsa, gəlin avrozonadan çıxaq və özümüz öz monetar və fiskal siyasətimizi müəyyən edərək reallaşdıraq. Bu cür populist lozunqlar seçicilərə lazımı təsir edib ki, adi insanlara illərlə qənaət rejimindən qurtarılması üçün asan yol kimi görünür. Amma bu, kökündən yanlış fikirdir.

Avropa İttifaqının mövqeyi birmənalıdır. Həm Aİ-nin vahid hakim qüvvələri, həm də Avropada aparıcı rolunu oynayan Almaniya və Fransa İtaliya planlarını tənqid edərək yeni hakimiyyəti və parlamenti büdcə kəsirinin artırılması, borclanmanın yeni idarəedilmə qaydalarının tətbiqi və nəhayət avrodan imtina etməsi fikirdən yayındırmaq niyyətindədir. Burada İtaliyaya Yunanıstanın misalı gətirməklə böyük uğur əldə etmək olar. Belə ki, Yunanıstan Portuqaliya, İrlandiya və Kiprlə yanaşı 2011-ci ildə baş verdiyi borclar böhranından ən ciddi ziyan çəkən ölkədir. Aİ və Avrozona çərçivəsində reallaşdırılan müxtəlif xilasetmə proqramlarına baxmayaraq Yunanıstanda 2015-ci ildə monetar müstəqillik tərəfdarları hakimiyyətə gəlib. Ciddi siyasi sarsıntılar, sosial çaxnaşmalar, defolt, borcların qaytarılmaması, sosial müavinətlərinin dondurulması kimi hadisələrin fonunda Yunanıstan o zaman Avrozonadan çıxmağın cəmi bir addımında idi. Yunanıstanın vəziyyəti İtaliyanın vəziyyətindən müqayisə olunmaz çətin idi, amma hər şeyi yenidən "tərəziyə qoyaraq" avrozonadan çıxma qərarı qəbul edilməyib və çətin də olsa əvvəlcədən müəyyən edilmiş yolla getməyə davam edir. Vəziyyəti bir az çətinləşdirən o ola bilər ki, İtaliya iqtisadiyyatının həcmi Yunanıstan iqtisadiyyatından təxminən 10 dəfə çoxdur, borclarla bağlı vəziyyət pisləşsə, Avropa İttifaqı üçün bu ölkəni xilas etməyə dəfələrlə güclü tədbirlər lazım olacaq. Buna baxmayaraq Aİ və AMB-nin rəsmiləri buna hazırdır.

Yuxarıda qeyd olunanlar "siyasi çənələşmə" deyil, avronun ucuzlaşmasına gətirib çıxaran əsas səbəbləridir. Bütün bu cür müzakirələr, fikir və gözləntilər valyuta bazarlarında treyderlərə ciddi təsir edir və onlar avro və avroda nominallaşdırılmış aktivləri hər ehtimala qarşı satmağa çalışır. Xüsusən də nəzərə alsaq ki, İtaliyanın koalisiya hökumətinin bəzi konkret planları var, bu planların yalnız səsləndirilməsi belə avroya "nokdaun" zərbəsini vurur. Məsələn, söhbət İtaliyanın borclarının yeni növ borc qiymətli kağızlara konvertasiya edilməsindən gedir. İlk baxışdan burada faciəli bir şey yoxdur, amma yeni qiymətli kağızlar lirədə nominallaşdırıla bilər. Bu, avrodan imtina edilməsinin ilk addımıdır.

Nə baş verə bilər? Biz üç variantı seçirik ki, hər üç variantı gec-tez avronun sabitləşməsinə gətirib çıxaracaq.

Birinci variant: Aİ, Almaniya, Fransanın arqumentlərinin təzyiqi altında İtaliya planlardan imtina edib, əvvəlki yola qayıdır. AMB İtaliyanın borcları üzrə yeni restrukturizasiya proqramı hazırlayır və stimullaşdırılma tədbirlərini gücləndirir, sosial sarsintilar sakitləşir və hər şey öz yoluna qayıdır.

İkinci variant: populist lozunqlarına baxmayaraq, İtaliya hökuməti konkret addımları atmır və tədricən siyasi böhran sakitləşir. Bu iki variant ən real görünür və onlardan daha real birinci ola bilər, çünki hökumət seçicilərin təzyiqi altındadır və onlar seçkiqabağı vədləri unutmağa imkan verməyəcək. Qeyd edək ki, İtaliya elə bir ölkədir ki, buranı hakimiyyətin dəyişməsi baxımından Cənubi Amerika ölkələri ilə müqayisə etmək olar - bu ölkədə növbədənkənar seçkilər adi haldır. Bu səbəbdən indiki iqtidarın hakimiyyətə gəldiyi kimi hakimiyyətdən gedəcəyini də istisna etmək olmaz. Əlbəttə ki, əgər hər şey "pat" vəziyyətinə düşərsə.

Üçüncü variant: İtaliya öz mövqeyində qalır və avrodan imtina etmək üçün konkret addımlar atır. Belə olan halda Aİ rəhbərliyi üçün yeganə yol qalır - qalmaqaldan qaçmaq üçün buna imkan versin. Belə olan halda Avrozona İtaliyasız da gözəl yaşamaq imkanı əldə edir. Paralel olaraq hökumətin Avrozonadan çıxma tədbirlərinin nəticəsini görməyən İtaliya elektoratı həmin hökuməti hakimiyyətə necə gətiribsə, eləcə də "yola sala bilər".

Xatırladaq ki, Brexit üzrə referendumundan sonra Avropa İttifaqının dağıdılması proqnozları və hay-küyü yüksək olduğuna baxmayaraq, Aİ sabitliyi saxlayıb, qəti mövqe tutmaqla Aİ-nin digər üzvləri arasında əmin-amanlığı bərqərar edib. Buna oxşar vəziyyət İtaliya ilə əlaqədar yarana bilər.

Sonda qeyd etmək lazımdır ki, hazırda avronun ucuzlaşması, xüsusən də uçurum üçün heç bir makroiqtisadi, fundamental əsasları yoxdur. Avrozonanın iqtisadi vəziyyəti sabitdir, monetar tədbirlər nəzərdə tutulmuş qayda və cədvəl əsasında davam etdirilir, inflyasiya və məşğulluq sahəsində müsbət nailiyyətlər müşahidə olunur, nəhayət Brexitlə bağlı ola biləcək mənfi təsirlər artıq gözlənilsə də, bu, əsasən Britaniyada baş verə bilər. Hələlik natarazlıq yaradan yeganə amil məhz İtaliyada siyasi, iqtisadi və sosial vəziyyət və avrodan imtina etmə ehtimallarıdır. Əgər Avropa İttifaqının İtaliyanı "yola gətirmək" səyləri boşa çıxsa, Brexit "ssenarisi" işə salına bilər. İstənilən halda bizim proqnozumuz ondan ibarətdir ki, iyunda İtaliyanın təzyiqi altında avro üzrə volatillik müşahidə olunsa da, yuxarıda qeyd edilmiş üç variantın birinə uyğun vəziyyət sabitləşəcək.

Daha bir amil. Brexitdən sonra Avropada mərkəzdənqaçma prosesi güclənib, amma Britaniyanın öz qərarına görə daha ciddi problemlərlə üzləşdiyini görən ölkələr artıq birliyi tərk etmək barədə fikirləşmir. Buna görə, əgər avrozonadan çıxma tədbirləri nəticəsində İtaliyanın özünü dərin uçuruma yuvarlamaq ehtimalı yaransa (indiki halda bu alternativ görünür), avrozonada yarana biləcək mərkəzdənqaçma tendensiyalar dərhal yoxa çıxacaq ki, bu da öz növbəsində avronun gücləndirilməsinə xidmət edəcək.

Vahab Rzayev, APA Analitik Mərkəzi