Avstraliya və Okeaniya ölkələri

Böyük Britaniyanın “Guardian” qəzeti Yeni Kaledoniyadan reportaj hazırlayıb.

APA reportajı təqdim edir.

"Bilmirəm niyə bizim taleyimiz burada yaşamayan insanlar tərəfindən müzakirə olunur."

Adını Mayk kimi verən 52 yaşlı yerli kanak, Fransa Prezidentinin zorakı etirazlar nəticəsində iflic olmuş Sakit okean ərazisinə gəlməsindən bir neçə saat əvvəl Yeni Kaledoniyanın paytaxtının şimalındakı yolda qurulan barrikadadan danışır.

Mayın 13-də başlayan nümayişlərə Fransa parlamentinin təklif etdiyi səsvermə islahatları səbəb olub. Soyğunçuluq, yandırma və toqquşmalar yeddi nəfərin ölümünə, yüzlərlə yaralanmasına və geniş dağıntılara səbəb olub. İğtişaşlar Yeni Kaledoniyada qeyri-bərabərlik və müstəqilliyi təmin etmək üçün uzun müddətdir davam edən səylərlə bağlı əsas narahatlıqlar fonunda baş verir.
Mayk deyir ki, yerli kanakların səsi "dinlənilmir" .

O, siyasi uçurumun olduğu bir vəziyyətdə görüşlər keçirərək və bərabərsizliklərin genişləndiyini etiraf edərkən belə onun ritorikası və mesajı aşkar idi.

"Respublika nizamının qaytarılması prioritetdir".

O, 18 saat orada qaldıqdan sonra Yeni Kaledoniyanı tərk edərək, on minlərlə yerli olmayan sakinlərə səsvermə hüququ verəcək islahatların zorla həyata keçirilməyəcəyini, lakin vəziyyətə bir ay ərzində yenidən baxılacağını vəd edib.

Yol maneələrində etirazçılar bunun kifayət etmədiyini və islahatların geri götürülməli olduğunu deyirlər.

51 yaşlı kanak, Prezident Makronun açıqlamalarını məyusedici adlandırıb: “Biz tam olaraq eyni nöqtədəyik. O, hər şeyi sakitləşdirmək üçün güclü bir jest etmədən vəziyyətin pisləşməsinə imkan verir.

Müstəqillik tərəfdarı olan FLNKS-in üzvü, fəal Jean-Pierre Xowie prezidentin səfəri ərəfəsində Yeni Kaledoniyadan Fransa televiziyasına deyib: “Həll yolu dövlətdən gəlməyəcək, Kaledoniyalılardan gələcək”.

Makron təhlükəsizlik qüvvələrinin lazım olduğu qədər qalacağını bildirib. Lakin FLNKS sözçüsü Jimmy Naouna deyib ki, Fransa təhlükəsizlik qüvvələrinin mövcudluğu - 3,000 nəfər - vəziyyəti qızışdırır.

O, müsahibədə deyib: “Siz etirazları yatırtmaq üçün qoşun göndərməyə davam edə bilməzsiniz, çünki bu, daha çox etirazlara səbəb olacaq”.

“Ordu yerləşdirmək və bizim burada olmağımızla nə əlaqə var? Bura müharibə aparan ölkə deyil. Biz terrorçu deyilik”, - deyə Noumeanın şimalında yerləşən Dumbéa məntəqəsindəki fəal Cozef bildirir.

Naouna, Yeni Kaledoniyadakı eskalasiyanın "siyasi vəziyyət" olduğunu, buna görə də siyasi həll yolu tələb etdiyini deyir.
Lakin ərazinin ətrafında qurulan, əsas yolları və infrastrukturu bağlayan barrikadalarda fəallar açıq şəkildə bildirirlər ki, bu etirazların iqtisadi və sosial tərəfləri də var; kanaklar arasında dövlətə olan qəzəb səsvermə islahatı məsələsi ilə məhdudlaşmır.

Siyasi partiya ilə əlaqəsi olmayan 41 yaşlı aktivist Lélé sosial mediada son dərəcə aktivdir və Yeni Kaledoniyada baş verənləri dünyaya göstərir.

“Kanaklar öz həqiqi dəyərlərinə görə tanınmır, onlar sərvətin ədalətli şəkildə bölüşdürülməsini istəyirlər. Makrondan istədiyimiz odur ki, Kanakın legitimliyini tanısın”, - deyə Léle bildirir.

Bir çox kanak son zorakılığı qəbul etməsə də, məyus gənclərin qəzəbini başa düşürlər.

Kanak qadını ilə evli olan və müstəqillik hərəkatına rəğbət bəsləyən Cəmil deyir: “Biz gənclərin keçid məntəqələrində ölməyə hazır olduqlarını dediklərini eşidirik... Bu, onların ləyaqətinin nə qədər dərindən təsirləndiyini göstərir”.

“Makron öz fikirlərində ilişib qalıb. O, həqiqətən də baş verənlərin əsl ölçüsünü görmür... O, ölkəni bataqlığa salmaqla böyük səhv etdi."

Fransa Prezidenti üçün təcili məsələ təklif olunan seçki islahatı qanun layihəsi idi, lakin ada ərazisi dərin bərabərsizlik var; 2019-cu il siyahıyaalınmasına görə, ən böyük icma olan yerli Kanaklar arasında yoxsulluq nisbəti 32,5%, qeyri-kanaklar arasında isə 9% təşkil edir.

Bu fərqlər təhsil və məşğulluq statistikasında daha aydın görünür. Kanakların yalnız 8%-nin ali təhsili var, 46%-nin isə orta məktəb diplomu yoxdur. Bu arada, 2019-cu il siyahıyaalınması göstərir ki, Avropa mənşəli insanların 54%-i universitet təhsillidir və qarışıq irsdən olan insanlar arasında bu nisbət 24%-ə düşüb.

Makron deyib ki “yenidən balanslaşdırma iqtisadi və sosial bərabərsizlikləri azaltmayıb, hətta bu böyüyüb”.

Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyi mübahisəli məsələ olaraq qalır.

2018-2021-ci illər arasında keçirilən referendumlarda seçicilərin əksəriyyəti Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyi dəstəkləmək əvəzinə Fransanın tərkibində qalmasını seçib. Müstəqillik tərəfdarı hərəkat 2021-ci ildə keçirilən son referendumun koronavirus pandemiyasının ən qızğın çağında keçirildiyini əsas gətirərək boykot etdikləri son referendumun nəticələrini rədd edib. Hərəkat kanakları səsvermədə iştirak etməməyə çağıraraq, COVID-in müstəqillik tərəfdarı kampaniyanı qeyri-mümkün etdiyini iddia edib.

Üç referendum 1998-ci ildə Fransa ilə bağlanmış Noumea razılaşması əsasında keçirilib və 2021-ci ildə üçüncü referendumla bu prosesi yekunlaşıb. 1987-ci ildə keçirilmiş müstəqillik referendumu da uğursuz olub.

1998-ci il razılaşmasına əsasən, kanaklarn səsvermə gücünü artırmaq üçün Yeni Kaledoniyaya yeni gələnlərin səsvermədə iştirak etməsi qadağan edilib. Referendumların başa çatması ilə Fransa hökuməti nəhayət, xaricdə doğulmuş, uzunmüddətli sakinlərə səsvermə hüququ vermək üçün hərəkətə keçib.

Yenə də Yeni Kaledoniyada kanak xalqı müstəqillik uğrunda mübarizəni davam etdirir.

Müstəqillik fəalları tərəfindən Yeni Kaledoniyaya verilən ad olan Kanakinin övladı olaraq özünü təqdim edən 21 yaşlı Aksel "Makron xoş gəlib, amma o, bizim prezidentimiz deyil" deyə bildirir.

Aksel ərazidəki şiddətli iğtişaşlara toxunaraq, etirazçıların 30 il əvvəl başlayan mübarizəni söyləyir.

"Kanak xalqına hörmət edənlər bizimlə sülh içində yaşaya bilərlər" 51 yaşlı başqa bir Kanak etirazçısı deyir, - nə qədər ki, müstəqillik yoxdur, təhlükəsizlik də olmayacaq”.