İqtisadi

Son bir ay ərzində avronun dollara qarşı son dərəcə möhkəmlənməsi həm dünya valyuta bazarının iştirakçıları, həm iqtisadçı və analitiklərin diqqətini məşğul edib. İlk əvvəl hər kəs bu möhkəmlənmənin bu texniki və ya cari amillərlə bağlı qısamüddətli hadisə hesab edirdi. Amma proses davamlı xarakter alıb və aydın olub ki, bu artım yanvar ayında formalaşmış tendensiyasının müəyyən mənada "sürət yığmasıdır". Baş verənlər həmçinin dollarla bağlı problemlərin olduğundan da xəbər verir...

Beləliklə, avronun dollara qarşı məzənnəsinin sürətli artımı iyulun 10-da başlayıb. O zaman məzənnə 1,14 dollara yaxın olub. İndi avronun məzənnəsi 1,182 dollara bərabərdir, bununla da artım 3,7% təşkil edib. Arayış üçün qeyd edək ki, sonuncu dəfə belə məzənnə 2015-ci ilin yanvarında qeydə alınıb. Bu artımın son dərəcədə yüksək olduğunu əyani təsəvvür etmək üçün artımı (hər iqtisadi göstərici kimi) illik miqyasına çevirək. Bir ay ərzində 3,7%-lik artım il ərzində 50 faizlik artım deməkdir. Əgər "artıma artım" amili əlavə etsək, belə artım il ərzində qüvvədə qalsa, dolların məzənnəsi avroya qarşı 60-65% düşməlidir. Əlbəttə ki, bu nəzərə hesablamalardır. Bu möhkəmlənmənin səbəbləri nədir və nəticələri necə olar bilər? Bu suallar avtomatik olaraq yaranır.

Dolların məzənnəsini təhlil edəndə, digər iqtisadi hadisə, tendensiya və göstəricilərdən fərqli olaraq, personalizasiya amilinə görə burada induktiv təhlil üsulu hər vaxt tətbiq edilə bilməz. Yəni bir çox göstəricilərin dinamikasından ciddi volatillik (xüsusən də gözlənilmədən) yarananda, ilk olaraq konkret hadisəni axtarırlar ki, onun da ümumi mənzərəyə və həmin göstəricinin dinamikasına təsiri təhlil edilir. Dollar və ümumilikdə ABŞ-la bağlı hər hansı iqtisadi amil üzrə bu ilin yanvar ayından sonra belə induktiv təhlil tətbiq ediləndə çətinlik çəkilir, çünki bir çox hallarda göstəricilərin dinamikası, iqtisadi tendensiyalar və hadisələr bir insanın konkret qərarından, bir çox hallarda kənar müşahidəçilər üçün izaholunmayan addımlarından asılı olur. Donald Tramp prezident seçildikdən sonra bütün siyasi müşahidəçilər, hətta beynəlxalq maliyyə qurumları və tədqiqat mərkəzləri dünyada əsas risk amili kimi ABŞ-ın rəhbərliyinin qərarlarının məchulluğunu qeyd edirdi. Son zamanlar dolların kursuna mənfi təsir edə biləcək hadisə(lər) kimi əsas iki siyasi amili gətirmək olar: ABŞ-ın Rusiya ilə və ABŞ-ın Çinlə münasibətlərin korlanması. Buraya həmçinin ABŞ rəhbərliyinin və ilk növbədə prezident Trampın İrana və Şimali Koreyaya qarşı sərt bəyanatlarını da əlavə etmək lazımdır. Nəticədə, son üç həftə ərzində dollar avroyaya qarşı 4%-ə yaxın ucuzlaşıb. Amma hər şeyi tək dolların üzərinə atmaq düzgün olmazdı. Belə ki, dolların avroya qarşı kəskin ucuzlaşması dövründə dollar digər ciddi valyutalara qarşı ya sabitliyini qoruyurdu, ya da bahalaşırdı. Məsələn, yen, Kanada dolları, İsveçrə frankı - bu valyutalar dollara qarşı adi dinamika nümayiş etdirir.

Buna görə səbəbləri Atlantik okeanın hər iki sahilində axtarmaq lazımdır. Əgər Qərb sahilində əsas amillər siyasətlə və yalnız müəyyən mənada iqtisadiyyatla bağlıdırsa, Şərq sahillərində əsas amil iqtisadi vəziyyət və perspektivlərdir. İlk əvvəl isə Avropa Mərkəzi Bankın qərarlarını nəzərə almaq lazımdır. Xatırladaq ki, AMB-nin İdarə Heyətinin iyulun 20-də keçirilmiş iclasında qərar qəbul edilib ki, bütün faiz dərəcələri dəyişməz qalır. Eyni zamanda Federal Ehtiyat Sistemi də cəmi bir neçə gün əvvəl oxşar qərarları qəbul etmişdi, lakin əgər FES-in timsalında bu addım bazar iştirakçıları elə də nikbin qarşılanmamışdısa, AMB-nin qərarı hamı tərəfindən böyük nikbinlə və hətta rahatlıqla qarşılanıb. Səbəb odur ki, AMB öz qərarı ilə faktiki olaraq bəyan edib ki, makroiqtisadi vəziyyət

a) nəzarət altındadır,

b) iqtisadiyyatın stimullaşdırılması proqramları hələlik qüvvədə qalır,

c) tendensiya və proqnozlar elədir ki, hər şey bərpa və artıma doğru gedir,

d) hədəf kimi qəbul edilmiş göstəricilərin dinamikası müsbət qiymətləndirilsə də, pyl-kredit siyasətinin sərtləşdirilməsinə hələlik vaxt çatmayıb.

Adətən yumşaq siyasət elan ediləndə və ya davam etdiriləndə, bu, həmin ölkə/regionun valyutasına azaldıcı təsir edir, lakin bizim halda bazar və ümumi iqtisadiyyatın subyektlərinin müsbət əhval-ruhiyyəsi o dərəcədə yüksək olub ki, əks nəticə müşahidə olunur. Üstəgəl dolları möhkəmləndirən bir amil də yoxdur, siyasi faktorlar yalnız zəifləndirici təsir edir. Avropa analitikləri bir nəfər kimi bəyan edir ki, Avrozona və Avropa İttifaqı ərazisində daxili iqtisadi əsaslar çox etibarlıdır və qısamüddətli dövr üzrə davamlıdır. Bu da mütəmadi olaraq avronun yenidən qiymətləndirilməsində öz əksini tapır. Bundan əlavə valyuta opsionlarının və avroda nominal olunmuş fyuçers alətləri treyderlərin hərəkətlərindən aydın olur ki, avronun daha da möhkəmlənməsinə inanılır və gözlənilir.

Öz növbəsində FES-in iclas və qərarları, demək olar ki, dolların məzənnəsinə heç bir təsir etmir. Faizlər yaxın müddət ərzində dəyişməz qalacaq - buna inananların sayı olduqca çoxdur, bütün ediləcək təsir artıq edilib. Həmçinin o faktı da unutmaq lazım deyil ki, dollar zəiflənməsi məqsədli xarakteri daşıyar bilər. Amma buna nə əminliyimiz var, nə də sübut edən faktlar. Lakin, FES faizləri ardıcıl iki dəfə qaldırandan sonra prezident tövsiyə edib ki, faizlərin qaldırılması dayandırılsın, çünki həddən artıq möhkəmlənmiş dollar ABŞ iqtisadiyyatına zərbə vurur. Buna görə də demək mümkündür ki, ABŞ rəhbərliyi zəiflənən dollarda maraqlıdır - buna sübut olmasa, ehtimal böyükdür.

Birincisi, aydındır ki, dolları zəiflətmək üçün iqtisadi alətlər çatmırsa, siyasi alətlərə əl atmaq da olar. Biz bütün xarici gərginliklərin süni xarakter daşıdığını iddia etmirik, onların məqsədi dolları zəiflətməkdir, amma bu amili hesabdan silmək də olmaz.

İkincisi, unutmaq lazım deyil ki, ABŞ-ın dövlət borcu, o cümlədən xarici dövlət borcu çox yüksəkdir, təxminən 20 trln. dollar ətrafındadır. Bu borca xidmət etmək lazımdır və aydındır ki, zəifləyən dollar borcun xidmət etməsini nəzərə çarpan dərəcədə asanlaşdırır. Bundan əlavə borcun xidmət edilməsi üçün daha bir üsul var ki, bu da dolların emissiya edilməsidir. Bu addımın atılacağını sübut edəcək konkret faktlar yoxdur, amma zəifləyən dolların ABŞ üçün əlverişli olması indiki administrasiya tərəfindən dəfələrlə bəyan edilib və bunun "açıq gözlə " görünməyən səbəblərini də axtarmağa dəyər.

Hər halda avronun dollara qarşı möhkəmlənməsi faktdır və, dediyimiz kimi, proqnozlara əsasən, davam edə bilər. Ola bilər, çünki eyni zamanda ABŞ-da dolların möhkəmlənməsi, Avropada isə avronun zəiflənməsi üçün əlamətlər görünmür.

Vahab Rzayev, APA Analitik Mərkəzi