Siyasi

Nəticəsi çoxumuza məlumdur – qəbul olunan qətnaməyə görə, bir keçid birlik hökumətinin qurulması təklif olunur, bu hökumət həm iqtidar, həm müxalifət üzvlərindən ibarət olacaq. Habelə bu keçid hökuməti hər iki tərəfin qarşılıqlı razılığı əsasında qurulmalıdır. Bu hökumət də öz növbəsində Suriyanı yeni seçkilərə götürəcək və ölkədə milli birlik yaradacaq. İnandınızmı? Açıq desəm, mən heç inanmadım.

Əslində Qərbin təklif etdiyi formulda (Kofi Annanın təqdim etdiyi orijinal mətn), Əsədin və qan tökülməsində günahkar olan general və nazirlərin hökumətdə iştirakı istisna olunurdu. Lakin Çin və Rusiya bu mətni dəstəkləmədilər. Hal-hazırda qəbul olunmuş qətnamə mətni məhz Rusiyanın hazırladığı alternativ mətn idi, buna görə formal olaraq Əsəd və onun yaxınlarının yeni qurulan hökumətdə iştirakı mümkündür. Düzdür, 30 iyun tarixində Hillari Klinton bildirdi ki, qətnamədə “qarşılıqlı razılıq” ifadəsi olduğuna görə Əsəd və onun yığması bu testdən keçə bilməyəcək, çünki müxalifət ona razılıq verməz.

Lakin Annanın bu planından da, əvvəlki planından olduğu kimi, nəsə gözləmək əbəsdir. Bunun səbəblərini aşağıda izah edirik. Əvvəlcə əsas səhv kimi onu göstərmək lazımdır ki, bu toplantıya nə Əsəd hökumətinin nümayəndəsi, nə də ki birləşmiş (olmayan) Suriya müxalifətin nümayəndəsi dəvət olunmamışdı. Hazırlanmasında onların fikri alınmayan bir qətnamənin, onlar tərəfindən təsdiq olunma ehtimalı azdır.

Digər tərəfdən, iyunun 7-də Klinton Əsəd üçün daha yaxşı təkliflə çıxış etmişdi. Belə ki, Əsədə iqtidarı başqasına verib Suriyanı tərk etməsi şərtilə ona toxunulmazlıq vəd olunmuşdu. Bu cür təklifi qəbul etməyən Əsədin indiki daha əlverişsiz təklifi qəbul etməsi ehtimalı əlbəttə ki, yoxdur.

Habelə hal-hazırda Türkiyədə yaşayan Suriya müxalifətçisi Fəvvaz Tellonun verdiyi bəyanatdan bəlli olur ki, müxalifət Əsədin olduğu heç bir formulu qəbul etməyəcək. Başqa bir sözlə, nə iqtidar, nə də müxalifət yeni və mənasız Annan planını qəbul etmir.

Əslində bütün bunlar, danışıqlar aparan dövlətlər üçün bilinən məsələlərdir. Buna görə belə bir sual yaranır ki, bu cür qətnamənin qəbulunda kim hansı maraqları güdürdü.

Rusiya və Çin daha əvvəl dəfələrlə bildiriblər ki, onlar BMT TŞ-dan Əsədin çəkilməsini tələb edən qərara qarşı çıxacaqlar. Başqa bir sözlə, Rusiya və Çin Əsədin əhaliyə qarşı istədiyi qədər hərbi gücdən istifadə etməsinə “yaşıl işıq” yandırıblar. Bu qətnamədən sonra da Rusiya tərəfi Suriya müxalifətini destruktiv mövqe tutmaqda ittiham edə biləcək. Əlbəttə, bu ittiham Rusiya, İran və Çindən başqa heç kəsə inandırıcı gəlməyəcək.

Qərb üçün isə bu qətnamə əslində uğursuz olub. Düzdür, bu qətnamənin də fiasko ilə nəticələnməsindən sonra Amerika və onun müttəfiqləri deyə biləcək ki, sülh cəhdləri artıq heç bir məna kəsb etmir və bu ismarış da dünya birliyinə xüsusilə Rusiyaya yönələcək. Lakin bu vəziyyət BMT-də Rusiyanın mövqeyini dəyişməyə yetməyəcək. Həqiqət budur ki, Rusiya mövqeyini dəyişməyəcək və azalan neft qiymətlərinin də təsiri olmayacaq. Bu il ərzində biz daha bir neçə uğursuz təkliflərin çıxarılması cəhdlərini görəcəyik.

Çıxış yolu olmasa da, suriyalı müxaliflər silah və hökumət orduları haqqında kəşfiyyat məlumatları ilə dəstəklənəcək. Hal-hazırda silahlı müxalifət vahid cəbhə ilə və açıq şəkildə hökumət qoşunlarına qarşı çıxa bilmir, çünki belə vəziyyətdə ağır silahları olan hökumət qoşunları müxalifəti tez bir zamanda darmadağın edər. Buna görə, sayı 20 mini keçsə də, Azad Suriya Ordusunun əsgərləri əsasən şəhərlərdə kiçik qruplar halında diversiyalar törədirlər. Çünki 200 minlik quru qoşununa sahib olan Suriya ordusunun ayrıca 4700-dən çox tankı və 5000-ə yaxın “BMP” və “BTR” kimi zirehli vasitələrinin olduğu nəzərə alınsa, Liviyada olan kimi müxalifətin açıq şəkildə Əsəd rejiminə qarşı döyüşməsi imkansızdır. Bu səbəblə, beynəlxalq müdaxilənin də yoxluğunda, demək mümkündür ki Əsəd rejimi ən azı bu ilin axırına kimi davam gətirəcək. Rejimin ömrünü uzadan bir digər amil Suriyada birləşmiş müxalifətin olmamasıdır. İstanbulda toplanan Suriya Milli Şurası ölkə daxilindəki müxalifəti təmsil edə bilmədiyi üçün, ölkə daxilindəki müxalifət də xeyli parçalanmış olduğuna görə, bu vəziyyət Qərbin sərt müdaxiləsini gecikdirir.

Politoloq Fərhad Mehdiyev